پروسهٔ خلع سلاح حزب کارگران کوردستان (PKK) در هاله‌ای از ابهام و کمبود اطلاعات قرار دارد. هم دولت ترکیه و هم خود حزب، در این زمینه سکوت اختیار کرده‌اند و همین امر باعث شده تا تحلیل‌های مختلفی دربارهٔ دلایل این اقدام مطرح شود. در این میان، پنج احتمال عمده وجود دارد که هر کدام می‌تواند بخشی از واقعیت را بازتاب دهد.
احتمال اول: نقشه استراتژیک اردوغان برای تثبیت قدرت
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، سال‌هاست که با استفاده از سیاست‌های امنیتی و ناسیونالیستی، قدرت خود را تحکیم می‌کند. دستگیری اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول و رقیب اصلی او در انتخابات آتی ریاست جمهوری ترکیه، نشان می‌دهد که اردوغان مصمم است هرگونه تهدید سیاسی را از میان بردارد و همچنان در قدرت بماند. اردوغان در این زمینه با چالش‌های بزرگی روبرو است که یکی از آنها اتحاد اپوزیسیون و از جمله حزب کارگران کوردستان، حزب جمهوری خلق، دَم پارتی و نیروهای چپ و مترقی است. در این میان، انحلال و خلع سلاح PKK می‌تواند بخشی از یک استراتژی بزرگ‌تر باشد: خنثی کردن متحدان احتمالی حزب جمهوری خلق. (CHP)
اگر PKK به عنوان یک نیروی مسلح منحل شود، مردم کورد ابزار نظامی مقاومت در برابر زیاده‌خواهی‌های اردوغان را از دست خواهند داد، در برابر اردوغان بی‌دفاع خواهند شد و این امر به اردوغان اجازه می‌دهد تا با فراغ بال بیشتری به پروژه‌های منطقه‌ای خود، از جمله توسعه‌طلبی نئوعثمانی در کوردستان عراق، موصل و کرکوک بپردازد. همچنین، این احتمال وجود دارد که ترکیه با خلع سلاح PKK، فضایی امن برای گروه‌های سنی وابسته به خود همانند تحریر الشام در مناطق کوردستان ایجاد کند تا کنترل بلندمدت این مناطق را در دست بگیرد.
احتمال دوم: تغییر استراتژی PKK از مبارزه مسلحانه به مذاکره
سال‌ها مبارزهٔ مسلحانه نه تنها نتوانسته دستاوردهای قابل توجهی برای PKK داشته باشد، بلکه به دولت ترکیه بهانه‌ای برای سرکوب گستردهٔ فعالان مدنی و سیاسی کورد داده است. دستگیری شهرداران منتخب مردم کرد، تعطیلی احزاب سیاسی و زندانی کردن هزاران نفر، نشان می‌دهد که ترکیه از وجود PKK به عنوان ابزاری برای سرکوب سیستماتیک استفاده می‌کند.
شاید PKK به این نتیجه رسیده باشد که ادامهٔ مبارزهٔ مسلحانه تنها باعث تقویت دولت ترکیه می‌شود و به جای آن، سیاست مذاکره و چانه‌زنی را در پیش گرفته است. اما از آنجا که علنی کردن چنین تصمیمی بدون گرفتن امتیازات از ترکیه ممکن است به عنوان نشانهٔ ضعف تعبیر شود، PKK ترجیح داده این روند را به صورت غیرمستقیم و از طریق انحلال پیش ببرد.
احتمال سوم: توافق پنهانی با آمریکا و اسرائیل
در سال‌های اخیر، روابط ترکیه با آمریکا و اسرائیل دستخوش نوسانات زیادی شده است. یکی از مسائل کلیدی، منطقهٔ روژاوا در شمال سوریه است که تحت کنترل نیروهای کرد قرار دارد. ممکن است توافقی محرمانه میان این بازیگران صورت گرفته باشد که بر اساس آن، روژاوا به عنوان منطقه‌ای نیمه‌خودمختار باقی بماند، اما در عوض، PKK منحل و خلع سلاح شود.
این سناریو می‌تواند برای ترکیه جذاب باشد، چرا که هم از یک تهدید نظامی کم می‌کند و هم راه را برای نفوذ بیشتر در سوریه باز می‌گذارد. از سوی دیگر، آمریکا و اسرائیل ممکن است به دنبال کاهش تنش‌ها در منطقه باشند تا تمرکز خود را بر روی رقابت با ایران و روسیه قرار دهند.
احتمال چهارم: تغییر رویکرد اردوغان به مسئله کورد؟
اگرچه این احتمال بسیار ضعیف به نظر می‌رسد، اما نمی‌توان به طور کامل رد کرد که اردوغان به دنبال راه‌حلی دموکراتیک برای مسئلهٔ کورد باشد. شاید فشارهای بین‌المللی یا تغییر محاسبات داخلی، او را مجبور به اتخاذ موضعی انعطاف‌پذیرتر کرده است.
اما با توجه به سابقهٔ سرکوبگرانهٔ دولت ترکیه، این فرضیه بیشتر شبیه به یک آرزوی سیاسی است تا واقعیت. اردوغان تاکنون هیچ نشانه‌ای از تمایل به پذیرش حقوق دموکراتیک کردها نشان نداده است.
احتمال پنجم: تسلیم در برابر فشارهای داخلی PKK
عبدالله اوجالان، رهبر زندانی PKK، سال‌هاست که از زندان به دنبال تغییر استراتژی این حزب از مبارزهٔ مسلحانه به سیاست‌های دموکراتیک است. اما بسیاری از اعضای PKK همچنان به راه‌حل نظامی باور دارند. ممکن است فشارهای داخلی و ترس از انشعاب و فروپاشی، PKK را مجبور به پذیرش نظر رهبر زندانی، انحلال و خلع سلاح کرده باشد.
اگر این احتمال درست باشد، نشان می‌دهد که PKK در وضعیت ضعف استراتژیک قرار دارد و نتوانسته یک خط مشی واحد را دنبال کند. این امر می‌تواند آیندهٔ جنبش مردم کرد را با چالش‌های جدی مواجه کند.
جمع‌بندی: بازی بزرگ قدرت
هر یک از این احتمالات، بخشی از پیچیدگی‌های سیاسی منطقه را نشان می‌دهد.
آیا خلع سلاح PKK یک پیروزی استراتژیک برای اردوغان است؟ یا نشانه‌ای از تغییر در معادلات خاورمیانه؟ در هر صورت، آنچه روشن است این است که مردم کورد بار دیگر به ابزاری در دست بازیگران بزرگ تبدیل شده‌اند.
اگر PKK واقعاً خلع سلاح شود، سؤال اصلی این است: آیا ترکیه به وعده‌های احتمالی خود پایبند خواهد ماند؟ یا این تنها آغاز دور جدیدی از سرکوب خواهد بود؟ پاسخ این سؤال، آیندهٔ میلیون‌ها مردم کرد را در ترکیه و منطقه رقم خواهد زد.
شورش کریمی
١٣/٠۵/٢٠٢۵
